Quý Hiên– quyhientn@gmail.com – Báo Thanh Niên – 20/11/2025
Sáng 20.11, cộng đồng toán học Việt Nam thảng thốt báo cho nhau tin buồn GS Lê Dũng Tráng đã qua đời. Dù phần lớn cuộc đời GS Lê Dũng Tráng sống ở Pháp nhưng ông là một phần của ký ức toán học Việt Nam.
Theo GS Ngô Việt Trung, nguyên Viện trưởng Viện Toán học Việt Nam, GS Lê Dũng Tráng vừa tạ thế ở Pau (Pháp) vào tối 19.11 (giờ Pháp), hưởng thọ 78 tuổi.
ẢNH: TL
GS Lê Dũng Tráng bảo vệ bằng tiến sĩ khoa học năm 1971 khi mới 24 tuổi, dưới sự hướng dẫn của các nhà toán học Chevalley và Deligne (giải Fields 1978, giải Abel 2013).
Ông từng là giáo sư tại ĐH Paris 7, ĐH Bách khoa Paris, ĐH Provence Marseille. Trước khi về hưu, ông là Trưởng ban Toán của Trung tâm Vật lý lý thuyết ICTP 2002 – 2009.
Ngay từ những năm 1970, ông đã tự bỏ tiền túi về Việt Nam giảng dạy gần như hàng năm. Ông là người giúp Việt Nam gia nhập Hiệp hội Toán học thế giới năm 1974. Nhờ sự vận động của ông, nhiều nhà toán học nổi tiếng đã đến giảng bài ở Việt Nam, nhiều nhà toán học Việt Nam được đi tu nghiệp ở nước ngoài. Có thể coi ông là người đã đưa toán học Việt Nam hội nhập toán học thế giới.
Thông tin GS Lê Dũng Tráng qua đời khiến nhiều nhà toán học Việt Nam thảng thốt. Dù phần lớn cuộc đời GS Lê Dũng Tráng sống ở Pháp, nhưng ông là một phần của ký ức toán học Việt Nam.
GS Hà Huy Khoái (nguyên Viện trưởng Viện Toán học Việt Nam) nói đây là một “tin thật buồn”. Ông gọi GS Lê Dũng Tráng là “người bạn lớn của toán học Việt Nam, là chiếc cầu nối toán học Việt Nam với thế giới trong những ngày gian khó”. GS Nguyễn Khoa Sơn (nguyên Phó chủ tịch Viện hàn lâm Khoa học – Công nghệ Việt Nam), cũng gọi GS Lê Dũng Tráng là “người bạn quý của toán học Việt Nam”.
Ông Đào Kiến Quốc, nguyên Giám đốc Trung tâm Ứng dụng Công nghệ thông tin, ĐH Quốc gia Hà Nội, kể: “Tôi biết ông khi được nghe các bài giảng của ông vào năm 1976. Hồi đó, theo đề xuất của Bộ trưởng Tạ Quang Bửu, người ta thành lập chuyên ngành toán lý thuyết kỳ dị tại khoa Toán Trường ĐH Tổng hợp Hà Nội mà mình là một trong những sinh viên đầu tiên. Thú thực là lúc đó tôi không hiểu nhiều lắm bài giảng của ông. Sau này lại chuyển sang IT nên không còn quan tâm đến toán học kỳ dị. Nhưng ấn tượng về các bài giảng của nhóm 4 nhà toán học từ Pháp gồm Malgrange, Chenciner, Lê Dũng Tráng và Federic Phạm vẫn còn đậm nét”.
GS Nguyễn Tử Siêm, một chuyên gia đầu ngành về đất đồi núi Việt Nam, cũng nhắc đến một kỷ niệm dễ thương với GS Lê Dũng Tráng nhưng không liên quan đến… toán: “Năm 1971, ngẫu nhiên gặp ông ở Trường ĐH Tổng hợp Lomonosov (Nga). Lúc ấy ông sang Nga giảng dạy một thời gian dài. Đẹp trai, thư sinh, lúc nào cũng cầm quyển sổ tay để học tiếng Việt. Thế là tôi hay tìm gặp để ông… thực hành tiếng Việt. Dễ thương thế, đáng kính thế!”.
***
GS Lê Dũng Tráng, người làm toán hạnh phúc
GS Phùng Hồ Hải – 20/11/2025 22:09
Tháng trước, thấy GS Lê Dũng Tráng công bố một tiền ấn phẩm mới. Hôm nay, nghe tin ông mất, tôi chợt nghĩ ‘có một số người làm toán có cái hạnh phúc là có thể làm toán đến những hơi thở gần cuối cùng’.
Tháng trước, thấy GS Lê Dũng Tráng công bố một tiền ấn phẩm mới trên Arxiv (một kho dữ liệu dạng nháp những bài báo khoa học, bất kỳ ai cũng có thể truy cập miễn phí) tôi rất ngạc nhiên và vui mừng.
Mấy năm trước ông về Việt Nam tôi thấy ông yếu nhiều và dường như không còn minh mẫn như xưa. Hôm nay, nhận được tin ông mất từ Hélène
ẢNH: TL
Tôi chợt nghĩ, có một số người làm toán có hạnh phúc là có thể làm toán đến những hơi thở gần cuối cùng. Tôi đã từng có vài trải nghiệm như vậy. Noel năm 2009, tôi có viết chung một công trình cùng Hélène Esnault và chồng bà, Eckart Viehweg (cũng là một nhà toán học Đức).
Trong các trao đổi qua email, bà cho biết Eckart mệt. Tôi hình dung Hélène ngồi làm toán và thỉnh thoảng lại quay sang hỏi Eckart. Một tháng sau ông mất. Đêm Eckart mất, Hélène công bố một tiền ấn phẩm trên trang Arxiv về một số thảo luận giữa hai người trong kỳ Noel vừa qua. Không phải anh hùng, chỉ là đam mê. GS Hoàng Tụy công bố công trình cuối cùng ở tuổi 91. GS Tráng mới có 79, vẫn còn trẻ quá.
Tôi gặp GS Lê Dũng Tráng lần đầu năm 2000 ở Berkeley (tên của một đại học ở Mỹ) khi tôi đang làm postdoc (nghiên cứu sinh sau tiến sĩ) ở đó, còn ông ghé qua tham dự một hội thảo, có lẽ từ lời mời của Michael Artin (nhà toán học Mỹ gốc Đức, nổi tiếng với những đóng góp quan trọng cho ngành hình học đại số).
ẢNH: TL
Tôi mời ông về nhà ăn tối. Trên đường đi, ông kể cho tôi nhiều về toán, trong đó việc ứng dụng kết quả nổi tiếng của Michael Artin, lúc đó cũng đang ở Berkeley, vào các chứng minh kết quả nổi tiếng của mình. Rất tiếc lúc đó tôi chẳng hiểu gì. Hôm sau cùng gặp Artin ở MSRI (Viện Khoa học toán học Simons Laufer, Mỹ), ông chỉ vào tôi và nói với Artin: anh còn vị trí postdoc nào cho cậu này không? Artin cười vẻ như hơi có lỗi. Tôi thấy ấm lòng.
Trong bữa tối hôm trước, ngoài toán học, Lê Dũng Tráng còn kể một câu chuyện rất thú vị, một giả thuyết của ông về Marco Polo liên quan đến Việt Nam. Rất tiếc là tôi không thể nhắc lại – vì phát biểu giả thuyết phải rất chính xác.
Ấn tượng lớn nhất của Lê Dũng Tráng đối với tôi là, ông luôn tự hào mình là người Việt Nam.
Ông sinh năm 1947, rời Việt Nam sang Pháp lúc mới 3 tuổi. Nhưng cho đến rất lâu sau này ông vẫn chỉ có hộ chiếu Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Ông kể, có lẽ ông là công dân Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đầu tiên sang Mỹ.
Ông sang Mỹ để làm toán. Nhưng không chỉ làm toán, ông còn vận động chống chiến tranh Việt Nam trên đất Mỹ, cũng như vận động các nhà toán học Mỹ, Pháp giúp đỡ các đồng nghiệp Việt Nam. Các cố gắng của ông đã có ảnh hưởng to lớn giúp toán học Việt Nam hội nhập với thế giới. Sau này, ông luôn tranh thủ mọi dịp để về Việt Nam. Ông yêu đất nước, yêu con người, yêu cả những món ăn truyền thống Việt Nam.
GS Lê Dũng Tráng mất hôm qua 19.11. Sáng nay 20.11, trong buổi tổng kết công tác đào tạo tại Viện Toán học Việt Nam, ban tổ chức đã dành một phút để mặc niệm ông.
*
Khi nhiều nhà toán học gọi GS Lê Dũng Tráng là người bạn lớn của toán học Việt Nam, GS Ngô Việt Trung, nguyên Viện trưởng Viện Toán học Việt Nam, nêu ý kiến: “Không nên gọi GS Lê Dũng Tráng là người bạn lớn của toán học Việt Nam vì ông vẫn giữ quốc tịch Việt Nam và bản thân ông luôn coi mình là nhà toán học Việt Nam. Viện hàn lâm Khoa học thế giới cũng xếp ông là viện sĩ của Việt Nam”.
Cựu SV 2 Khóa LVC-HTK - ĐHSP Huế 